دکتر ویدا احمدی( دانا کامران)
کیمیاگری و ادبیات
دکتر ویدا احمدی با نام قلمی
(دانا کامران)
پژوهشگر، نویسنده ،نمادشناس ، عطار شناس و روانکاو آثار ادبی و هنری , عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
منوی بلاگ
پربیننده ترین مطالب
محبوب ترین مطالب
مطالب پربحث‌تر
نویسنده :دکتر ویدا احمدی (دانا کامران)
آنچه که ما امروزه آن را پول می نامیم در روزگار ما از موادی متفاوت با روزگاران قدیم ساخته می شود در حال حاضر کاغذ مخصوص این ابزار تجارت و معامله و نیز آلیاژهایی که به کار می روند جای مواد دوران کهن را گرفته اند.طلا و نقره مواد سازنده مسکوکات ازمنه گذشته بودند هرچند امروزه هم سکه طلا هست اما نه به عنوان وسیله رایج مبادلات تجاری و خرید و فروش.
اما در ادوار باستانی طلا و نقره در تجارت و مبادلات نقش مهمی داشتند.آنچه در این میان مهم است چرایی این نکته است که دلیل بهره گیری از این فلزات خاص چه بوده است،آیا صرفا فراوانی آن در گذشته و یا دلیلی مهمتر از این .
آنچه مسلم است این است که طلا و نقره در هیچ دوره ای از تاریخ حتی در قیاس با جمعیت ،فراوان نبوده است و ارزشمندی و معیار ارزیابی بودنش برهانی بر این امر است، پس باید پاسخ این پرسش را در ساحت دانش کیمیاگری جستجو کرد. طلا و نقره دو فلز گرانبها در کیمیاگری و نتیجه " کیمیاگری " است یا همان OPUS MAGNUSعمل بزرگ .
ارزش اساسی این دو فلز بخاطر تلاش و استقامت کیمیاگر در فرآیند تبدیل فلز پست به یکی از این دو فلز گرانبهاست که در " انبیق" یا " اتانور" تحقق می یابد و درواقع رشد و شکوفایی توانایی های بالقوه خود کیمیاگر و ارتقا مرتبه وجودی اوست .هرچند کیمیاگران خود بر این باورند که طلا و نقره و اکسیر در دانش ایشان نمادین نیستند بلکه دلالت بر اموری واقعی دارند که کیمیاگر به آنها دست یافته است و در کنار آن به لحاظ وجودی نیز رشد کرده و فعلیت یافته است.اینکه خورشید را با طلا و ماه را با نقره همسان دانسته اند و در ادبیات و هنر نمودهای آن فراوان است نیز دلالت بر همین واقعی بودن دستاوردهای کیمیاگری است و نه نمادین بودن آن.زیرا حتی امروزه هم با پیشرفت علوم و فنون می بینیم که خورشید و ماه فواید و کارآیی های مادی بسیاری دارند که علم آنها را دریافته است و اهمیت این دو صرفا به باورهای افسانه ای و کهن خلاصه نمی شود.نتیجتا اینکه کاربرد این دو فلز ارزشمند در امور تجارت بر بنیاد چنین ارزش کیمیاگرانه ای استوار است.
نویسنده:دکتر ویدا احمدی(دانا کامران)
باغ در ادیان و ادبیات و هنر در زمره پرکاربردترین نمادهاست.تقریبا در تمامی ادیان، بهشت باغی پر گل و درخت است که به نیکوکاران به عنوان جایگاه فرجامین وعده داده شده است . در بسیاری از اشعار حکمی و تغزلی و همچنین در ساحت هنر خصوصا هنر نقاشی ،گلها و گیاهان نمودگار زیباترین و پرمعناترین نمادهای فرهنگی و فکریند ،نه فقط در عرصه ایران زمین بلکه در سایر ملل نیز چنین است.
اما نوشتار خود را با طرح این پرسش ادامه می دهم که به راستی معنا و تفسیر این نماد پر بسامد چیست و هدف از طرح آن چه بوده است؟آیا صرفا زیبایی ظاهری باغ های سرسبز و پر گل است که چنین جایگاه شاخصی را در ادیان و ادبیات و هنر برایشان به ارمغان آورده است یا اینکه موضوع ژرفایی دارد که شایسته اندیشیدن است؟ در این نوشتار به اختصار، تحلیل نمادشناسانه و روانکاوانه ای را در پاسخ به این پرسش تامل برانگیز و مهم ارائه می کنم پرسشی که در درازنای تاریخ، بسیار مورد بی مهری قرارگرفته و به آن التفاتی در خور نشده است.
برای ورود به این تحلیل، سطوری را از کتاب ارزشمند" فرهنگ نمادها " مطرح می کنم کتابی که نتیجه مطالعات و تحقیقات گسترده و ژرف چندین استاد فرهیخته دانشگاه استراسبورگ فرانسه است و به نظرم شامل نکات نسبتا فراگیری در خصوص نماد مطمح نظر ماست . در فرهنگ نمادها می خوانیم :"باغ نماد خودآگاهی است بر خلاف جنگل که نماد ناخودآگاه است. باغ مفهوم زنانه دارد و این به خاطر شاخصه اش به عنوان یک حریم است"[1]. دیگر اینکه "باغ اغلب در خواب دیده می‌شود به صورت جلوه سعادت آمیز میلی عاری ازتمام اضطراب‌ها . باغ رویش و کشت پدیده‌های زنده و درونی است ... اما برای ورود به باغ فقط می‌توان از دری باریک وارد شد. رؤیابین برای پیدا کردن این در اغلب مجبور است دور باغ بگردد. این گردش به دور باغ تصویر تکامل جسمانی دراز مدتی است که از طریق غنای درونی به دست آمده است ... این باغ ممکن است تمثیل خود شخص باشد، وقتی در وسط آن درختی یا چشمه‌ای وجود دارد ... [2] الگوی باغ در اسلام و مسیحیت همان الگوی کیمیاگرانه گلستان فلاسفه است که ما آن را توسط رساله‌های مربوط به کیمیاگری و خیلی از حکاکی‌های زیبا می‌شناسیم ".
نکاتی که در اینجا سزاوار تامل است از این قرار است:
1 کیمیاگری وجود خود
2- تلاش و استقامت
3- خودآگاهی
4- تکامل و تحول
5- شکوفایی خود
6-آرامش و سعادت
همان گونه که می بینید در این چند سطر معانی باغ به اختصار برشمرده شده است معانی که با دانش کیمیاگری نیز پیوند دارد و نشانگر تحولی عمیق است.
جهان درون آدمی سرشار از توانایی هایی است که البته همگی در آغاز ورود او به این دنیا بالقوه و همانند گنجی پنهانند آشکارگی و فعلیت یافتگی این توان ها نیازمند تلاش و همت بلندی است که صد البته در همگان نیست.به همین خاطر بسیاری از انسان ها هرگز به آنچه که باید بشوند نمی رسند . این مقوله مهم یعنی " شدن" لازمه کیمیاگری وجود آدمی است و تجلی همین نیروها و توانا یی های بالقوه است که موجودیت انسان را معنا می بخشد. تلاشی که منجر به آگاهی آدمی از گنجینه های درونی خویش است و همین آگاهی است که موجب تکامل می شود.اکنون روشن است که چرا " توماس آکوییناس " در " رساله کیمیاگری خود اورورا یا سپیده دم Aurora" این فرآیند را به رویش دانه از درون خاک و تبدیل شدنش به گیاه بالنده همانند کرده است.
از این روست که شکوفایی آدمی رهین آگاهی او از داشته های خویش است آگاهی که سعادت و آرامش را به او می بخشد.
این موارد مهم، اصلی ترین مواردی است که در زمره شاخصه های معنایی نماد باغ است و به جرات می توانم بگویم که در ساحت ادیان و ادبیات و هنر هرگاه از نماد باغ سخن به میان آمده است حتما به یک یا چند یا تمامی این ویژگی ها توجه شده است.
به همین دلیل می شود باورداشت که باغ نماد شکوفایی و بالندگی است و اساسی ترین کار بهشتیان تحقق بخشیدن به هویت حقیقی خودشان است.
نویسنده :دکتر ویدا احمدی(دانا کامران)
خانه در ادبیات داستانی در زمره پرکاربردترین نمادهاست.بسیاری از رخدادهایی که قهرمانان و ضد قهرمانان در داستانها عاملان آنند در خانه هایی به وقوع می پیوندد که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند. از داستان سفرهای گالیور جاناتان سویفت گرفته تا کنت مونت کریستواثر الکساندر دوما و یا موارد متعدد دیگر همه دلالت بر حضور پررنگ این نماد با شکل های رنگارنگش در آثار ادبی دارد.اینکه می گویم خانه و شکلهای رنگارنگش منظورم شیوه پرداخت این نماد در داستان است به عنوان مثال:
شهرها ، کشورها، معابد ،قلعه ها،کلبه ها، قصر ها،کومه ها،اتاقها ، سرداب ها ، مغازه ها و فروشگاه ها وحتی زندان ها و دخمه ها و بیشتر از آن می توانم بگویم کمدها و قفسه ها و اتاق های زیر شیروانی که هرکدام نمایانگر فضایی خاص است همگی مشمول محتوای چنین نمادی می شوند.بنابراین منظور از این نماد ، گستره ای فراتر از تعاریف معمول از آن است.شاید بهتر باشد بگویم یک چهاردیواری با شکلها و ویژگی ها ومولفه های گوناگونش متناسب با داستان ،مشمول بررسی نمادشناسانه خانه است و اکنون روشن تر شد که به چه دلیل داستان سفرهای گالیور را به عنوان نمونه مطرح کردم زیرا بنا دارم تا کشور لی لی پوتیان در این داستان در مقام یک نماد مهم جایگاه واضح تری بیابد.
به باور من نماد خانه را می توان از دو زاویه مورد بررسی قرار داد:
1-زاویه روانکاوانه
2- زاویه جامعه شناسانه
توجه زاویه نخست به ژرفکاوی درونی و به سخن دقیق تر به فردیت قهرمان یا ضد قرمان در داستان معطوف است.
اما زاویه دوم به موضوعات کلی نگرانه تر و جمعی تری در داستان توجه دارد و ویژگی های جمع را مورد توجه قرار می دهد.
خانه در معنای نخست نمایانگر افکار و نیات و ذهنیات دارنده خویش است ، اما در دومین معنا آنچه که بر جامعه ای حاکم است اعم از نظامات سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اخلاقی و اعتقادی با این نماد بازنمایانده می شوند.
با چند مثال توضیح بیشتری می دهم :
در داستان سفرهای گالیور نوشته جاناتان سویفت ، کشور لی لی پوت و نظام حاکم بر آن قابل بررسی نمادشناسانه است.حتی اینکه سویفت چرا افکار سیاسی و اجتماعی مطرح شده در داستانش را در قالب سرزمین کوتوله ها نشان داده است نیز جای تامل دارد.
و یا در داستان کنت مونت کریستو ، زندان شاتودیف و یا قصری که پس از فرار از زندان و یافتن گنجهای اسپادا آن را می خرد و در آن ساکن می شود همگی نشان دهنده معانی هدفمندی در داستان الکساندر دوماست.شاتودیف خانه ای است جهت رنج کشیدن و آموختن از این رنج و خلوت گزینی به منظور آگاهی یافتن از توانمندی های بالقوه درونی و به فعلیت درآوردن آنها و پس از آن ، قصر همان خویشتن گسترش یافته و زیبا شده ادموند دانتس است که حالا دیگر ادموند دانتس ساده دل و فقیر نیست بلکه انسانی است آگاه شده از خویش و توانمند که هم گنجینه های درونش را یافته است و هم به ثروتی بیرونی دست یافته است و تا بدانجا این دگرگونی فکری و شخصیتی در وی عظمت دارد که حتی نامش را نیز تغییر می دهد ادموند دانتس می شود کنت مونت کریستو و این "شدن" در قالب نماد های خانه در داستان همانگونه که گفته شد به خوبی نشان داده شده است.
به سخنی روشن تر می توانم این گونه بگویم که خانه های قهرمانان در داستان ها همواره زیبا و با شکوهند ویا دست کم اینکه مایه آرامش و پناهگاههایی ایمنند.در حالی که خانه های ضد قهر مانان خانه هایی تیره تار و ترسناک و پر خطرند.اینها همان افکار و نگرش هایند که به گونه ای پوشیده و تفکر برانگیز و با زبانی که خاص ادبیات و هنر است خود را این گونه نمایانده اند تا موجب تفکر و چالش ذهنی مخاطب حقیقت پژوه شوند.این مهم در کتاب های آسمانی نیز مشهود است آنچنان که در قرآن کریم می خوانیم جایگاه نیکوکاران بهشت است و یا در حدیثی ازپیامبر آمده است که بهشت خانه اهل سخاوت است.اما از سویی دیگر جهنم و گودال های هول انگیز آتش که درک نامیده می شوند خانه بدکاران و اهل هوس است. البته نکته مهمی را هم نباید از خاطر دور نگه داشت و آن این است که گاه در داستان ها خانه قهرمانان تیره و تار اما خانه ضد قهرمانان با شکوه و روشن است که این خود دلالت بر جریان تحولی حاکم بر داستان است که بناست چیزی تبدیل به چیز دیگری شود و فرایند شدن و دگرگونی در داستان موضوعیت مهمی دارد.مثلا زندان شاتودیف برای ادموند دانتس قهرمان و خانه مجلل برای موندگو ضد قهرمان به این دلیل است تا سیر دگرگونی شخصیت های داستان با تغییر جایگاهها و خانه هایشان (در معنای نمادین ) بهتر و عمیق تر نشان داده شود.
نتیجتا اینکه خانه های آدمیان افکار و نیات آنهایند.گاه قرار است که شکلی دیگرگونه یابند و اگر صاحبان آن شایستگی سکونت در آن را ندارند به همان گونه ای شوند که لایق صاحبان خویشند و یا به راستی صاحبان آن لیاقت این دارایی را دارند درست همانند نمونه های داستانی که در این نوشتار گفتم.بنابراین باید توجه داشت که افکار چگونه اند و سمت و سویشان به کدامین سوست، زیرا سرانجام همین افکارند که خانه ها را می سازند و این در زمره یکی از تامل برانگیز ترین پیام های نمادشناسی خانه در ادبیات داستانی است.
